ΕΙΣΑΓΩΓΗ : Είναι κοινά αποδεκτό πλέον από την παγκόσμια trail κοινότητα, το σύστημα βαθμολογίας επιδόσεων (PI Scoring) της ITRA. Πρόκειται για μια «πατέντα» που εφαρμόστηκε από το ξεκίνημα της ITRA το 2013 και βασίζεται στην προσομοίωση ή εξομάλυνση της ανάβασης μιας διαδρομής αγώνα (elevation gain) σε απόσταση, σε μήκος δηλαδή. Αυτό ήταν μια καινοτομία που αρχικά χρησιμοποίησε η διοργάνωση του UTMB, στελέχη του οποίου αποτέλεσαν και ιδρυτικά μέλη της ITRA. Εννοείται πως το αφελές σύστημα της στάνταρ βαθμολογίας με βάση την κατάταξη (100-90-85-80,…), που χρησιμοποιείται συνήθως σε πρωταθλήματα, θα πρέπει να θεωρείται ξεπερασμένο καθώς βασίζεται αποκλειστικά στη σειρά κατάταξης και δεν πρόκειται να μας απασχολήσει από εδώ και πέρα.
ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ : Όπως αναφέρεται και στην εισαγωγή, το ITRA Performance Index (PI στη συνέχεια) βασίζεται στην καινοτόμο ιδέα να προσομειωθεί η ανάβαση (elevation gain) αλλά και η κατάβαση (elevation loss) με μήκος διαδρομής (distance), ώστε στο τέλος να προκύψει μια απόσταση σε επίπεδο έδαφος και αυτή να συγκριθεί με τις βέλτιστες επιδόσεις σε στίβο ή σε δημόσιο δρόμο. Ως σημείο αναφοράς σε αυτή τη σύγκριση, χρησιμοποιούνται οι παγκόσμιες επιδόσεις σε διάφορες αποστάσεις (πχ 20Κ, 30Κ, 42Κ, 50Κ, 50Μ, 100Κ κ.ο.κ.) Μια καμπύλη που διατρέχει το γράφημα της συνάρτησης με τους άξονες απόστασης και επιδόσεων, συνδέει θεωρητικά τα κενά που υπάρχουν ανάμεσα στις αποστάσεις, δημιουργώντας σημείο αναφοράς τελικά για κάθε απόσταση. Η λογική είναι πως συγκρίνουμε τις trail επιδόσεις με το εκάστοτε παγκόσμιο ρεκόρ σε δημόσιο δρόμο, ρεκόρ το οποίο είναι η οροφή, το 1000. Θεωρητικά, καμία επίδοση σε βουνό δεν μπορεί να ξεπερνά το 1000 στην εξομαλυμένη απόσταση στην οποία αναφέρεται. Η δυναμικότητα των αθλητών βουνού είναι ευθέως ανάλογη με το 1000 και όσο πιο ψηλού επιπέδου είναι κάποιος, τόσο τείνει να προσεγγίζει το 1000, χωρίς ποτέ όμως να το φτάνει!
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ : Πέρα από τη θεωρητική προσέγγιση της φιλοσοφίας του συστήματος που αναπτύχθηκε στην προηγούμενη παράγραφο, μόνο ένα παράδειγμα μπορεί να κάνει κατανοητή τη φόρμουλα του ΡΙ της ITRA, ας το δούμε: Έχουμε έναν αγώνα trail με μήκος 25 χλμ, ανάβαση 1700μ και κατάβαση 1700μ. Εξομοιώνουμε τις υψομετρικές της διαδρομής σε χιλιόμετρα, κρατώντας το 10% της ανάβασης και το 3% της κατάβασης (αυτά τα ποσοστά εξομάλυνσης όρισε η ITRA), άρα 25 + 17 + 0,2 = 42,2 = μαραθώνια απόσταση. Σε αυτήν την περίπτωση το 1000 είναι το παγκόσμιο ρεκόρ μαραθωνίου, οι 2:01:38 ώρες. Ας υποθέσουμε τώρα ότι ο νικητής του αγώνα των 25Κ του παραδείγματος, πετυχαίνει επίδοση 2:27:30. Με βάση την παραδοχή που αναφέρθηκε πιο πάνω, η επίδοση 2:27:30 βαθμολογείται με 777 πόντους. Λίγο-πολύ, αν η επίδοση στη συγκεκριμένη διαδρομή άγγιζε τις 2:01:38 ώρες, το σκορ θα άγγιζε το 1000.
ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ : Σύμφωνα με την ITRA, πέρα από τον παράγοντα «υψομετρική» που μετατρέπεται σε απόσταση, υπάρχει στον υπολογισμό ο παράγοντας «πεδίο», όσο πιο ήπιο το πεδίο μιας διαδρομής τόσο υποβαθμίζεται το αρχικό σκορ. Άλλος παράγοντας που καθορίζει την βαθμολογία, είναι η μέση βαθμολογία των αθλητών που συμμετέχουν σε έναν αγώνα, όσο ψηλότερη τόσο ευνοϊκότερο το αποτέλεσμα. Πέρα από τους παράγοντες εύνοιας, υπάρχει το στοιχείο της διαχρονικής φθοράς μιας βαθμολογίας σε βάθος χρόνου. Στο ιστορικό του κάθε αθλητή, η βαθμολογία του (σκορ) σε κάποιον αγώνα του παρελθόντος παραμένει σταθερή, για να γνωρίζει ποιο ήταν το σκορ του μετά από πολλά χρόνια, ως ιστορικό στοιχείο. Όμως στο χρονικό ορίζοντα 3ετίας, ο οποίος και λαμβάνεται υπόψη για τον υπολογισμό της συνολικής του βαθμολογικής αξίας –σε άλλον πίνακα πλέον- οι βαθμολογίες υφίστανται μια σταδιακή μικρή φθορά στο πέρασμα του χρόνου και σε εξαμηνιαία βάση μετά τον πρώτο χρόνο, που η βαθμολογία παραμένει σταθερή και μέχρι να ξεπεράσουν το όριο των 36 μηνών (3 χρόνια), καθώς μετά δεν λαμβάνονται πλέον υπόψη για τον υπολογισμό της γενικής του βαθμολογίας. Εδώ να σημειώσω ότι αν ένας αθλητής δεν παρουσιάσει κανένα απολύτως αποτέλεσμα για 3 συνεχόμενα χρόνια, χάνει εντελώς τη βαθμολογία του στην ITRA, άρα και την αξιολόγηση που έχει εκεί. Αναφορικά με τη φθορά των βαθμολογιών, πρέπει επίσης να αναφερθεί ότι ο ρυθμός απομείωσής τους είναι μεγαλύτερος στους μικρότερους αγώνες (trail) και μικρότερος στους μεγαλύτερους (ultra), γιατί σύμφωνα με την ITRA ένας αθλητής μπορεί να κάνει περισσότερους μικρούς αγώνες μέσα στη χρονιά, από ότι ultra.
ΦΥΛΟ / ΗΛΙΚΙΑ : Στη βαθμολόγηση των επιδόσεων δεν υπολογίζεται το φύλο ή η ηλικία των αθλητών. Είναι επιστημονικά γνωστό ότι υπάρχει διαφορά στην αερόβια ικανότητα περίπου 15% ανάμεσα σε άντρες και γυναίκες, όπως επίσης φθίνουσα αερόβια ικανότητα ανάμεσα σε μικρότερες και μεγαλύτερες ηλικίες (σχετικοί πίνακες διαθέσιμοι διεθνώς). Οι υπεύθυνοι της ITRA μας δήλωσαν σε σχετικές ερωτήσεις μας στο παρελθόν, ότι εργάζονται προς την κατεύθυνση της ενσωμάτωσης των παραπάνω στοιχείων, όμως για την ώρα το σύστημα λειτουργεί με την παραδοχή ότι αυτά δεν επηρεάζουν τις αθλητικές επιδόσεις. Ωστόσο, για το θέμα των δύο φύλων, η ITRA έχει δημιουργήσει πίνακες διαχωρισμού δυναμικότητας ανδρών και γυναικών, όπου απεικονίζεται αυτή η διαφορά με την κατηγοριοποίηση σε διαφορετικά επίπεδα βαθμολογίας για τους άντρες από ότι στις γυναίκες και λίγο-πολύ ανταποκρίνεται στο άνοιγμα του 15%, εξισώνοντας άντρες και γυναίκες με διαφορά 100-150 μονάδων βαθμολογίας.
ΚΑΤΗΓΟΡΙΑΚΗ ΒΑΘΜΟΛΟΓΙΑ : Η ITRA έχει κατηγοριοποιήσει τους αγώνες βουνού με βάση το μέγεθος του καθενός, όπως προκύπτει από τον μαθηματικό τύπο της εξομοίωσης των υψομετρικών με απόσταση. Έτσι φτιάχτηκαν επτά κατηγορίες αγώνων: XXS, XS, S, M, L, XL, XXL, που καλύπτουν από τον μικρότερο trail μέχρι τον μεγαλύτερο ultra. Ο μέσος όρος των 5 καλύτερων επιδόσεων κάθε κατηγορίας δίνει την κατηγοριακή βαθμολογία του αθλητή. Εφόσον δεν υπάρχουν πέντε αγώνες, υπολογίζονται όσοι υπάρχουν διαθέσιμοι, έστω και ένας!
ΓΕΝΙΚΗ ΒΑΘΜΟΛΟΓΙΑ : Ένα χαρακτηριστικό στοιχείο για το οποίο έχει καταβληθεί μεγάλη προσπάθεια στην ITRA, είναι η γενική βαθμολογία των αθλητών! Είναι μια απόπειρα να εξομοιωθούν οι συνθήκες για όλους, ασχέτως μεγέθους ή πλήθους αγώνων της τελευταίας ενεργού τριετίας και να συντηρηθεί μια γενική βαθμολογία, ώστε τελικά το σύνολο των αθλητών σε εθνικό ή παγκόσμιο επίπεδο να έχει μία μοναδική κατάταξη! Το εγχείρημα ομολογουμένως αξιέπαινο, έχει όμως δύο τουλάχιστον «αχίλλειες πτέρνες». Πριν αναφερθώ σε αυτές, θα περιγράψω τον τρόπο με τον οποίο υπολογίζεται η γενική βαθμολογία του κάθε αθλητή. Υπολογίζονται πάντα οι πέντε καλύτερες επιδόσεις της τελευταίας 3ετίας σε κάθε κατηγορία αγώνα και ο μέσος τους όρος αποτελεί τη γενική βαθμολογία του αθλητή. Η μαθηματική συνάρτηση που υπολογίζει τη γενική βαθμολογία, έχει ενσωματώσει μια σειρά από διάφορες παραδοχές ωστόσο, προκειμένου να καλύψει κενά που εμφανίζονται στην πράξη, τις «αχίλλειες πτέρνες» του συστήματος.
ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ : Παρά το γεγονός ότι το σύστημα βαθμολογίας της ITRA είναι πρωτοπόρο και όμοιό του δεν υπάρχει για τη συγκριτική αξιολόγηση των επιδόσεων στο ορεινό τρέξιμο, υπάρχουν τρωτά σημεία, που μάλιστα μεγεθύνονται από την προσπάθεια της ITRA να δώσει έκταση μεγαλύτερη από το επιτρεπτό στην εφαρμογή του συστήματος.
Πρώτη «πτέρνα», το γεγονός ότι για κανέναν αθλητή δεν είναι μαθηματικά δυνατόν να υπολογιστεί ένας αγώνας από κάθε μία από τις 7 κατηγορίες μεγέθους αγώνων (XXS, XS, S, M, L, XL, XXL) άρα εξαρχής γίνεται ένας συμβιβασμός, υπολογίζοντας τις πέντε καλύτερες επιδόσεις οποιασδήποτε κατηγορίας, εκ των πραγμάτων! Συνεπώς, η γενική βαθμολογία ενός αθλητή ο οποίος συμμετέχει μόνο σε μικρούς ή μόνο σε μεγάλους αγώνες, δεν είναι κατ’ ανάγκη αντιπροσωπευτική λόγω εύρους των κατηγοριών μεγέθους, άρα καταστρατηγείται σε μεγάλο βαθμό η αρχή του γενικού μέσου όρου, ο οποίος δεν είναι καθόλου «γενικός», σε πολλές περιπτώσεις δυστυχώς!
Δεύτερη «πτέρνα», ο αριθμός των απαιτούμενων πέντε αγώνων που δίνουν το μέσο όρο, άρα και τη γενική βαθμολογία. Στις (πολύ συχνές) περιπτώσεις που κάποιος αθλητής δεν έχει 5 αγώνες την τελευταία 3ετία, το σύστημα της ITRA παράγει αυτόματα τους υπολειπόμενους 1-4 μέσω ενός αλγόριθμου που προσαρμόζει στον μόνο υφιστάμενο πραγματικό τα θεωρητικά αποτελέσματα εικονικών αγώνων για τους υπολειπόμενους: “…For runners who do not have 5 races, additional ‘simulated results’ are created, based this runners best performance and statistical analysis 2nd -5th results of all runners in our database. The combination of the actual results and simulated results allows the calculation of the runner’s performance index. This method means one race is enough for a runner to appear in the performance index…” Έτσι, μπορούμε να μιλάμε για ένα εικονικό αποτέλεσμα που έχει αποδυναμωμένη αξία, στις περιπτώσεις –και είναι πολλές- αθλητών με έναν και μοναδικό αγώνα στα 3 τελευταία χρόνια! Από την προσωπική μου εμπειρία, περιδιαβαίνοντας 4-5 χρόνια τώρα τις λίστες της ITRA με ελληνικό ενδιαφέρον κατά βάση, οι περισσότεροι αθλητές που βρίσκονται στην κατηγορία αυτή, είναι περιστασιακοί στις μικρές κατηγορίες (XXS, XS κυρίως) και στο τέλος καταλαμβάνουν θέσεις γενικής κατάταξης, περνώντας άλλους με πλούσιο βιογραφικό και πολύ περισσότερους από 5 αγώνες στην τελευταία 3ετία και μάλιστα στις μεγάλες και δύσκολες κατηγορίες (M, L, XL, XXL), οι οποίες έχουν εξ ορισμού πιο σταθερό αγωνιστικό κοινό. Ας μην ξεχνάμε εξάλλου, ότι η ανάγκη για συγκέντρωση των αναγκαίων πόντων συμμετοχής στο δημοφιλέστατο στην Ελλάδα UTMB, περνά πλέον μέσα από τις λίστες αποτελεσμάτων της ITRA, άρα οι Έλληνες αθλητές θιασώτες των ultra, έχουν σταθερή παρουσία στους καταλόγους της διεθνούς ομοσπονδίας.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ : Το σύστημα βαθμολογίας (Performance Index) της ITRA, είναι αναμφισβήτητα ότι καλύτερο παρουσιάστηκε μέχρι σήμερα στο παγκόσμιο στερέωμα του ορεινού τρεξίματος. Κατάφερε με ένα πρωτότυπο τρόπο ο εμπνευστής του να λύσει έναν γόρδιο δεσμό, παράγοντας με απλή μαθηματική σκέψη τον τρόπο να μπορούμε να συγκρίνουμε ανόμοιους αγώνες μεταξύ τους και να είμαστε σε θέση να αξιολογήσουμε επιδόσεις που σε άλλη περίπτωση θα ήταν σαν να παρατηρούμε άγνωστες φωτεινές κουκίδες στο νυχτερινό στερέωμα.
Μελετώντας σε βάθος το σκεπτικό των εμπνευστών του ΡΙ μέσα από το πολύτιμο έργο τους, προκειμένου να το αποκωδικοποιήσουμε –καθώς δεν είναι εφικτό να το δανειστούμε- και να το ξαναδημιουργήσουμε για τις ανάγκες της HARTA σε λίγο καιρό, βρήκαμε αρκετά τρωτά σημεία του προγράμματος κυρίως στην εφαρμογή του, τα οποία και θα προσπαθήσουμε στην δική μας περίπτωση να αποφύγουμε. Θεωρώ ότι η εμπειρία που έχουμε αποκτήσει όλα αυτά τα χρόνια αλλά και τον τελευταίο ένα χρόνο προσπαθώντας να αποκωδικοποιήσουμε το σύστημα της ITRA, θα μας επιτρέψει να δώσουμε αντικειμενικότερη εικόνα των Ελλήνων αθλητών και των επιδόσεών τους. Αναλυτικά, οι αλλαγές που θα εφαρμόσουμε είναι οι εξής:
- Δεν θα υπάρχει γενική βαθμολογία για το σύνολο των κατηγοριών μεγέθους όπως στην ITRA, η οποία θα συμπεριλαμβάνει ανόμοιες κατηγορίες αγώνων (πολύ μικρές με πολύ μεγάλες μαζί). Θα υπάρχουν συγκριτικοί πίνακες κατάταξης ανά κατηγορία μεγέθους. Θεωρώ αδιανόητο να ταξινομούνται σε μία κοινή βαθμολογία, αθλητές που δεν αγωνίζονται σε ίδιας κατηγορίας αγώνες. Θεωρώ ατόπημα την κίνηση της ITRA να προβεί σε τέτοια κίνηση, είναι ξεκάθαρα αντίθετο στις βασικές αθλητικές έννοιες!
- Το δείγμα για τον υπολογισμό της μέσης βαθμολογίας ανά κατηγορία θα είναι 2 αγώνες στην τελευταία 3ετία. Θα αποφευχθεί το πλήθος των 5, καθώς πολλοί δεν θα μπορούν να ανταποκριθούν σε τέτοιο δείγμα. Με αυτό τον τρόπο θα αποφύγουμε το λάθος της ITRA να υπολογίζει εικονικούς αγώνες για να βγάλει βαθμολογία.
- Δεν θα υπολογίζεται στη HARTA ο μέσος όρος δυναμικότητας (πριν τον αγώνα) των αθλητών που συμμετέχουν σε έναν αγώνα, ώστε να επηρεάσει τη βαθμολογία μετά τον αγώνα. Η βαθμολογία οφείλει να αντανακλά την καθαρή αξία του αποτελέσματος και μόνον αυτήν, και όχι να λαμβάνει υπόψη τη γενικότερη αξιολόγηση των αθλητών που αγωνίζονται εκεί.
- Θα συνυπολογίζεται η ποιότητα του τερέν (πεδίου) για τη βαθμολόγηση επιδόσεων στους αγώνες, κάτι που συμβαίνει πλημμελώς στην περίπτωση της ITRA και μόνο κατά δήλωση των διοργανωτών, οι οποίοι έχουν κάθε λόγο να παρουσιάζουν δυσκολότερους τους αγώνες τους για λόγους γοήτρου. Εκτός των άλλων, η HARTA θα έχει τη δυνατότητα να αξιολογεί στην πράξη την ποιότητα –άρα και το βαθμό δυσκολίας- του πεδίου (δες το σχετικό calculator), στις διαδρομές των ελληνικών αγώνων, κάτι που σαφώς δεν μπορεί να πράξει η ITRA!
- Στους βαθμολογικούς πίνακες της HARTA, αν και η βασική βαθμολογία δεν θα υπολογίζει φύλο ή ηλικία, θα υπάρχει στήλη όπου θα απεικονίζεται ένα δεύτερο σκορ, που θα λαμβάνει υπόψη τους δύο αυτούς παράγοντες. Τόσο το φύλο όσο και η ηλικία, είναι σημαντικοί παράγοντες που επηρεάζουν την αθλητική απόδοση και αυτό είναι καλό να μπορεί να απεικονιστεί με κάποιο τρόπο.
Κλείνοντας αυτήν τη σχετικά αναλυτική παρουσίαση του συστήματος αξιολόγησης επιδόσεων στο ορεινό τρέξιμο που εμπνεύστηκαν και υλοποίησαν οι άνθρωποι της ITRA, θα ήθελα να πω ότι η Ελληνική Ένωση για το Ορεινό Τρέξιμο και την Περιπέτεια, η HARTA, θα υιοθετήσει αυτό ακριβώς το σύστημα, όχι μόνο για την αξιολόγηση των επιδόσεων στους ελληνικούς αγώνες αλλά και για την ανάδειξη των νικητών στο πρωτάθλημα που θα ξεκινήσει να διοργανώνει -δοκιμαστικά σε πρώτη φάση- από το 2021. Σύμφωνα με το δικό μας πλαίσιο αξιών, το δίκαιο είναι οι αθλητές να βαθμολογούνται από τις επιδόσεις τους και όχι από τη σειρά κατάταξής τους! Αυτή η βασική αρχή θα διέπει στο μέλλον την HARTA και τον τρόπο με τον οποίο θα αποδίδει το δίκαιο στο ελληνικό ορεινό τρέξιμο.
