Το Νεπάλ είναι ο πλέον διάσημος ορειβατικός προορισμός παγκόσμια, εδώ και έναν αιώνα τουλάχιστον ελέω Έβερεστ, της αποκαλούμενης και «Στέγης του Κόσμου». Ήταν η δεκαετία του 1920, όταν το απομονωμένο Νεπάλ άνοιξε τις πύλες του στους Βρετανούς ορειβάτες, που επιχείρησαν να σκαρφαλώσουν εκεί, δημιουργώντας τους θρύλους των μετέπειτα χρόνων. Η παγκόσμια προσοχή στάθηκε εκεί το 1953 όταν οι πρώτοι ορειβάτες πάτησαν στην κορυφή των 8848 μέτρων και το κύμα δημοσιότητας δεν σταμάτησε ποτέ έκτοτε, μαγνητίζοντας παράλληλα πολλούς κοινούς θνητούς, που αποφάσισαν να ζήσουν τις δικές τους μικρές περιπέτειες στην οροσειρά.
Σήμερα, το Νεπάλ αποτελεί (ακόμα τουλάχιστον) τον υπ’ αριθμόν ένα πεζοπορικό προορισμό, χάρη στην ακαταμάχητη εικόνα που προσφέρει η οροσειρά των Ιμαλαΐων αλλά και η γενικότερη εικόνα της περιοχής και των ανθρώπων της, που διακινείται μέσα από εικόνες και κείμενα, δεκαετίες τώρα. Με λίγα λόγια, το Νεπάλ είναι η «Μέκκα» της παγκόσμιας ορεινής πεζοπορίας, μια εικόνα όμως της οποίας τα θεμέλια άρχισαν να τρίζουν πρόσφατα, εξαιτίας των εξελίξεων στη χώρα, οι οποίες συνδέονται με την ελεύθερη κυκλοφορία των trekkers (πεζοπόρων) στους πρόποδες της εμβληματικής οροσειράς. ΝΑ σημειωθεί πως το 2022 μόνο, περισσότεροι από 300 χιλιάδες τουρίστες από τις πέντε ηπείρους, επισκέφθηκαν τη χώρα για να απολαύσουν την πεζοπορία με θέα τις χιονισμένες μεγάλες κορυφές.
Η ιστορία που έφερε αναταράξεις στο παγκόσμιο κίνημα των ανεξάρτητων ορεινών πεζοπόρων, είναι η απόφαση της Νεπαλέζικης κυβέρνησης να επιβάλει το πρωτοφανές παγκόσμια μέτρο του «ένας οδηγός για κάθε πεζοπόρο», με απλά λόγια απαγορεύεται από τούδε και στο εξής η μοναχική πεζοπορία (solo trekking)! Πρόκειται για κάτι όχι μόνο πρωτοφανές αλλά και ανήκουστο, ένα μέτρο που αντιβαίνει τις κοινά αποδεκτές αρχές της μετακίνησης πολιτών για λόγους αναψυχής! Όπως είναι φυσικό, η απόφαση αυτή προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων σε όλο τον υπόλοιπο κόσμο και όχι μόνο. Ακόμα και στο εσωτερικό της χώρας υπήρξαν αντιδράσεις από παράγοντες του τουρισμού, αντιδράσεις που τείνουν να γίνουν αντιστάσεις, έως και ανταρσίες σε ένα αμφιλεγόμενο μέτρο, που πρωτίστως, όπως τουλάχιστον δηλώνουν οι εμπνευστές του, συνδέεται κυρίως με την ασφάλεια των ξένων πεζοπόρων, που κατακλύζουν τη χώρα κάθε χρόνο.
Τι ακριβώς όμως συμβαίνει στη μακρινή «Μέκκα» του ορεινού τουρισμού;
Το μέχρι πρότινος (2006) μικροσκοπικό βασίλειο, που συμπιέζεται πολιτικά από τους δύο γίγαντες γείτονές του, την Κίνα και την Ινδία, με τα αντικρουόμενα γεωπολιτικά συμφέροντα, έγινε όχι αναίμακτα είναι η αλήθεια, μια αμφιλεγόμενη ομόσπονδη δημοκρατία, που προσπαθεί να βρει το βηματισμό της σε ένα περιβάλλον αναπτυσσόμενης οικονομίας. Το Νεπάλ είναι μια φτωχή ασιατική χώρα, χωρίς ιδιαίτερους φυσικούς πόρους και με μια εκρηκτική πληθυσμιακή μεγέθυνση. Στο μέγεθος της Ελλάδας σαν έκταση αλλά με τριπλάσιο πληθυσμό και με κατά κεφαλήν ΑΕΠ στο ένα δέκατο του ελληνικού, τα πράγματα στο Νεπάλ δεν είναι ιδιαίτερα αισιόδοξα για το άμεσο μέλλον. Ο τουρισμός προσφέρει το 10% του συνολικού ΑΕΠ της χώρας και οι αποκαλούμενοι «δυτικοί» τουρίστες ξεπερνούν πλέον το ένα εκατομμύριο κάθε χρόνο. Οι πεζοπόροι έχουν ένα μερίδιο 30% στο σύνολο των τουριστών ετήσια και αυτό είναι ένα στοιχείο-κλειδί στην υπόθεση.
Όπως θα ανέμενε κανείς, με αυτά τα μεγέθη στον τουρισμό και με την παράδοση στην ορειβασία, το Νεπάλ έχει αναπτύξει μια αντίστοιχη τουριστική βιομηχανία, σε κάθε επίπεδο: guiding, φιλοξενία, φεστιβάλ, outdoors σε ποτάμια και αέρα, μετακινήσεις, εστίαση και οτιδήποτε άλλο συνδέεται με το τουριστικό κύκλωμα. Χιλιάδες μικρές επιχειρήσεις επιβιώνουν χάρη στο πλήθος των τουριστών αφενός αλλά και χάρη στην αγοραστική αξία του συναλλάγματος των επισκεπτών της χώρας. Αυτό το τελευταίο, το χάσμα της συναλλακτικής δύναμης του δολαρίου και του ευρώ, όπως και των υπόλοιπων νομισμάτων σε σχέση με τη νεπαλέζικη ρουπία, δεν δημιούργησε μόνο προνομιακές συνθήκες για τους επισκέπτες της χώρας αλλά και έναν προβληματισμό στα κυβερνητικά κλιμάκια, για το πώς όλο αυτό μπορεί να αξιοποιηθεί προς όφελος τελικά της οικονομίας, εθνικής αλλά και ιδιωτικής.
Η Ομοσπονδία των Πρακτόρων Πεζοπορίας του Νεπάλ (Trekking Agencies Association of Nepal, TAAN) προσπαθεί από το 2012 ακόμα, να πείσει την κυβέρνηση της χώρας, να υιοθετήσει το δόγμα «ένας οδηγός για κάθε ένα πεζοπόρο». Κάτι τέτοιο θα εξασφάλιζε εργασία σε επιπλέον 40.000 Νεπαλέζους, όπως εκτιμά ο πρόεδρος της ΤΑΑΝ, Nilhari Bastola. Σε μια πρόσφατη συνέντευξή του στην εφημερίδα Kathmandu Post, o κ. Bastola δήλωσε πως «δεν θα εξασφαλίσει μόνο θέσεις εργασίας το μέτρο που τελικά υιοθετήθηκε από την κυβέρνηση της χώρας του αλλά θα αυξήσει και την ασφάλεια των πεζοπόρων» στα μονοπάτια της οροσειράς. Το σκεπτικό της TAAN είναι ότι οι ντόπιοι γνωρίζουν καλά την περιοχή, τις συνθήκες, τη γλώσσα, την κουλτούρα του πληθυσμού και έτσι μπορούν να διασφαλίσουν την ασφάλεια των πελατών τους. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της ΤΑΑΝ, η εφαρμογή του μέτρου θα επιβαρύνει έναν ξένο πεζοπόρο κατά $25 έως $50 την ημέρα, ποσά που για έναν δυτικό επισκέπτη είναι ασήμαντα, σε σχέση με τα οφέλη που μπορεί να έχει από την εφαρμογή του μέτρου.
Μόλις λίγες εβδομάδες νωρίτερα, στις 9 Μαρτίου 2023, η κυβέρνηση της χώρας, ανακοίνωσε τελικά δια μέσου του Νεπαλέζικου Οργανισμού Τουρισμού (ΝΤΒ), την εφαρμογή του μέτρου αυτού, το οποίο θα είχε έναρξη εφαρμογής την 1η Απριλίου! Επρόκειτο για μια αιφνιδιαστική ανακοίνωση και ο σύντομος χρόνος έναρξης εφαρμογής της, δήλωνε μια σπουδή, μια βιασύνη που προκάλεσε πλήθος αρνητικών σχολιασμών διεθνώς, αφού κατέλαβε εξ απήνης χιλιάδες ξένους επισκέπτες που είχαν ήδη κλείσει το ταξίδι τους για την εαρινή περίοδο στο Νεπάλ. Και φυσικά, το μέτρο του «ένας οδηγός για κάθε έναν πεζοπόρο» αφορά μόνο τους ανεξάρτητους πεζοπόρους, όχι εκείνους των οργανωμένων γκρουπ, τα οποία κινούνται στην οροσειρά με τη βοήθεια των εκατοντάδων εταιρειών trekking και του προσωπικού τους, που εδρεύουν στο Κατμαντού, την Πόκαρα αλλά και σε πολλές ακόμα πόλεις στη χώρα.
Με κάθε επισημότητα και χωρίς να αφήνεται το παραμικρό περιθώριο αντίδρασης, στους επισκέπτες τουλάχιστον, ο ΝΤΒ καθόρισε το πλαίσιο λειτουργίας του νέου κανονισμού, ο οποίος αφορά όσους πεζοπορούν ή ποδηλατούν στο αχανές δίκτυο μονοπατιών του Νεπάλ. Ο κανονισμός ωστόσο, δεν αφορά τους μεμονωμένους τουρίστες που μετακινούνται με μηχανοκίνητα μέσα (αυτοκίνητα κυρίως) περιηγούμενους με αυτόν τον τρόπο την ύπαιθρο. Όπως δήλωσε ο διευθυντής του ΝΤΒ, Mani Raj Lamichhane, το μέτρο εφαρμόζεται για την ασφάλεια των πεζοπόρων και μόνο. Όπως ανέφερε, κάθε χρόνο χάνονται 10-15 ξένοι τουρίστες στη χώρα, κάτι που αποδίδεται στους φυσικούς κινδύνους που διατρέχει ένας πεζοπόρος που μετακινείται μόνος του στα μονοπάτια, κάτι που ωστόσο αμφισβητείται από πολλούς στο διάλογο που έχει ανοίξει.
Η διασφάλιση εφαρμογής του νέου αυτού κανονισμού τίθεται ήδη υπό αμφισβήτηση πάντως. Σύμφωνα με δημοσιογραφικές πληροφορίες, μετά το πρώτο δεκαήμερο εφαρμογής του μέτρου, δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι ξεκίνησε και η υλοποίησή του! Η επίσημη πολιτεία, αναφέρει ότι σύντομα όλα θα είναι έτοιμα ενώ ανατροφοδότηση από το πεδίο, στην ύπαιθρο του Νεπάλ, αναφέρει το αντίθετο, τίποτα και πουθενά δεν εφαρμόζεται! Σύμφωνα με τον νέο κανονισμό του «ενός προς έναν», τα πολυάριθμα Σημεία Ελέγχου (Checkposts) που είναι εγκατεσπαρμένα στις προστατευόμενες ή απαγορευμένες περιοχές, δεν λειτουργούν και δεν υπάρχει κανένας έλεγχος! Να σημειωθεί ότι η κυβέρνηση μέσω του ΝΤΒ υποσχέθηκε το 20% του προστίμου των $80 στο προσωπικό των Σημείων Ελέγχου, για να δώσει κίνητρα εφαρμογής του μέτρου. Παράλληλα, στις εταιρείες αναψυχής που θα βρεθούν να έχουν πελάτες με μη δηλωμένο οδηγό στην κάρτα του πεζοπόρου (TIMS card) θα τους επιβάλλεται παρόμοιο πρόστιμο. Ωστόσο, πουθενά δεν αναφέρεται αν ο πεζοπόρος που θα καταβάλει ένα τέτοιο πρόστιμο, θα μπορεί να συνεχίσει την πορεία του ή θα απομακρύνεται δια της βίας από τη διαδρομή, κάτι που καθιστά ακόμα περισσότερο ομιχλώδες το τοπίο, που ήδη άρχισε να σκεπάζεται από σύννεφα αμφισβήτησης.
Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της περιοχής Khumbu, που φιλοξενεί το πολύβουο “Sagarmatha National Park” ή κοινώς την ευρύτερη περιοχή του όρους Έβερεστ και που αποτελεί τον δεύτερο δημοφιλέστρο πεζοπορικό προορισμό στον Νεπάλ. Η εκεί διοίκηση, ανεξάρτητη σύμφωνα με το Σύνταγμα της χώρας από το 2015 (Ομόσπονδη η δημοκρατία στο Νεπάλ), δεν συμφωνεί με το μέτρο και απειλεί την κυβέρνηση με δικαστικούς αγώνες, θεωρώντας καταχρηστική από πλευράς της την οριζόντια εφαρμογή του σε όλη την επικράτεια.
Στο μεταξύ, πολλοί δυτικοί ανεξάρτητοι πεζοπόροι, αυτοί που πλήττονται από το νέο μέτρο, αναζητούν διέξοδο στα σχέδιά τους, τα οποία εγκλωβίζονται σε μια αδιέξοδη λογική που δημιούργησε ο νέος αυτός και πρωτοφανής περιορισμός. Πολλοί επιλέγουν πλέον τα Ινδικά Ιμαλάια και το Κασμίρ, όπου δεν υφίστανται αυτοί οι σκληροί περιορισμοί, οι οποίοι δεν είναι και οι μόνοι μέχρι σήμερα στο Νεπάλ. Εδώ και χρόνια, υπάρχουν περιοχές που για να διασχίσει κάποιος θα πρέπει να συνοδεύεται από τον αποκαλούμενο “liaison officer”, έναν εντεταλμένο της κυβέρνησης, με το σκεπτικό ότι συγκεκριμένες περιοχές τελούν σε καθεστώς προστασίας, που μπορεί να κινδυνέψει από ανεξέλεγκτη συμπεριφορά των πεζοπόρων. Παράλληλα, υπάρχει ένας απίστευτος κατακερματισμός των δημοφιλών προορισμών πεζοπορίας, σε «προστατευόμενες», «απαγορευμένες», «περιορισμένες», απλά τεχνάσματα για επιπλέον έσοδα για το Κράτος, μέσω αδειών διέλευσης έναντι υψηλότερου αντιτίμου από το συνηθισμένο.
Αν η χαριστική βολή στην ανεξάρτητη πεζοπορία στο ορεινό Νεπάλ δοθεί από το μέτρο του «ενός προς έναν», το πρώτο χτύπημα έχει δοθεί από τα αμέτρητα χιλιόμετρα δρόμων που διανοίχτηκαν στην οροσειρά, ειδικά τις τρεις τελευταίες δεκαετίες, για να ενώσουν απομονωμένους οικισμούς μεταξύ τους. Το δίκτυο των δρόμων κατέστρεψε σε μεγάλο βαθμό το δίκτυο των μονοπατιών, αφαιρώντας τη μαγεία που αναζητούν οι πεζοπόροι, περιπλανώμενοι σε μεγάλες ορεινές εκτάσεις χωρίς δρόμους, ένα στοιχείο πολύ έντονο στην ύπαιθρο του Νεπάλ μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1990.
Τέλος, δεν θα πρέπει να αφήσουμε εκτός της κριτικής, το ζήτημα των μοναχικών διασχίσεων ταχύτητας (FKT) μέσα κυρίως από το «όχημα» του Great Himalaya Trail (GHT). To GHT είναι το μεγάλο μονοπάτι των 1300 χιλιομέτρων περίπου, που διασχίζει τη μακρόστενη χώρα από τη μία άκρη της στην άλλη, διατρέχοντας την οροσειρά μέσα από το αχανές δίκτυο των μονοπατιών της, από ανατολή σε δύση. Συρραφή διαφορετικών μονοπατιών σε μια νοητή γραμμή, το GHT αποτελεί δημιούργημα του Βρετανού Robin Boustead πίσω στο 2008. Ο Boustad ζώντας πολλά χρόνια στο Νεπάλ, εξερεύνησε τους πρόποδες της οροσειράς και συνέδεσε νοητά πολλά μονοπάτια μεταξύ τους, δημιουργώντας έτσι την ιδέα ενός μονοπατιού που διατρέχει όλη τη χώρα, μια ιδέα που τη βλέπουμε να έχει υλοποιηθεί και σε άλλες οροσειρές του κόσμου (Άλπεις, Πυρηναία, Απαλάχια, Βραχώδη).
Το GHT αποτέλεσε σημείο αναφοράς όλα αυτά τα χρόνια από τη δημιουργία του και μετά, οδηγώντας τους λάτρεις των FKTs (Fastest Known Time) σε απόπειρες γρήγορης διάσχισης και δημιούργησε μια βάση δεδομένων με όλες τις προσπάθειες αθλητικού χαρακτήρα εκεί, κάτι αντίστοιχο των υπόλοιπων μεγάλων διαδρομών του κόσμου. Με τις αλλαγές που προώθησε μόλις η κυβέρνηση του Νεπάλ, είναι προφανές ότι καθίσταται κενό γράμμα η μοναχική προσπάθεια ξένων αθλητών στο GHT, αφού πλέον δεν τους επιτρέπεται κάτι τέτοιο. Μόνο οι οργανωμένες μέσω πρακτορείων προσπάθειες θα έχουν κάποια τύχη, αφού μόνο τα πρακτορεία εξασφαλίζουν τη σχέση «ενός προς ένα» και λογοδοτούν στο Κράτος για τις ενέργειές τους, αφαιρούνται όμως τα βασικότερα στοιχεία αυτών των προσπαθειών, όπως η περιπέτεια και η μοναχικότητα. Απογυμνώνεται ξεκάθαρα η όποια διάσχιση (trek) από το βασικό συστατικό της, την περιπέτεια και υποβαθμίζεται σε ένα εμπορικό προϊόν, με όλα τα εχέγγυα μιας οργανωμένης εμπορικής αποστολής, ακόμα κι αν πρόκειται για μια πεζοπορική διάσχιση και όχι για μια ανάβαση σε κορυφή της οροσειράς, αφού οι κίνδυνοι και οι προκλήσεις δεν λείπουν από το GHT. Χαρακτηριστική η παρέμβαση του Boustead για το θέμα, αυτές τις μέρες (εδώ).
Πολλοί παράγοντες της εναλλακτικής τουριστικής αγοράς του Νεπάλ, κυρίως Δυτικοί που δραστηριοποιούνται επιχειρηματικά εκεί, εξέφρασαν αυτό το διάστημα τις αντιρρήσεις και τον σκεπτικισμό τους για το μέτρο της απαγόρευσης της ατομικής πεζοπορίας στα μονοπάτια της οροσειράς. Οι δεύτερες σκέψεις, μοιραία οδηγούν στο πλήγμα που θα δεχτούν οι πολύ μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις, τα περίφημα πανδοχεία (lodges) που βρίσκονται εγκατεσπαρμένα στην ύπαιθρο της χώρας και εξυπηρετούν οργανωμένους αλλά κυρίως μεμονωμένους και μη οργανωμένους trekkers. Σε μια δεύτερη ανάγνωση, το ρεύμα των ανεξάρτητων πεζοπόρων φαίνεται να προσπαθεί να βρει διέξοδο σε γειτονικές χώρες της οροσειράς (Ινδία, Μπουτάν) όπου δεν υφίστανται αυτοί οι πρωτοφανείς περιορισμοί στην ελεύθερη κυκλοφορία των τουριστών στην ύπαιθρο του Νεπάλ.
Εν τέλει, η πρωτοβουλία της κυβέρνησης να ενδώσει στις μακροχρόνιες πιέσεις των τουριστικών πρακτόρων, ενδέχεται να εξελιχθεί σε μπούμερανγκ, που θα στραφεί εναντίον της απασχόλησης του ντόπιου πληθυσμού. Εδώ, δεν θα πρέπει να αγνοηθεί η ένσταση των σκεπτικιστών, οι οποίοι αντιτείνουν την ανεπάρκεια των περισσότερων ντόπιων που ήδη απασχολούνται μέσω πρακτορείων ως συνοδοί-οδηγοί ή βαστάζοι στις εταιρείες outdoors του Νεπάλ. Είναι ανεκπαίδευτοι, χωρίς δεξιότητες, γνώση ξένης γλώσσας αλλά και χωρίς δυνατότητα κοινωνικής επαφής με τους πελάτες των γκρουπ. Η ΤΑΑΝ (επιχειρηματίες τουρισμού) από την πλευρά της, υποστηρίζει πως η εφαρμογή του μέτρου, θα δώσει την ευκαιρία στο σύστημα, να εκπαιδεύσει περισσότερους ντόπιους, ώστε να ανταποκριθούν στις νέες ανάγκες. Ωστόσο, ελάχιστοι Δυτικοί πιστεύουν σε μια τέτοια εξέλιξη, αφού η απουσία υποδομών και οργάνωσης του ορεινού τουρισμού στο Νεπάλ δεν μπορεί να δημιουργήσει εχέγγυα υλοποίησης ενός τέτοιου οράματος.
Ως επίλογο στο ζήτημα, αξίζει να αναφερθεί ότι στο πρόσφατο παρελθόν η Νεπαλέζικη κυβέρνηση δια μέσου των φορέων του τουρισμού, υποσχέθηκε ή απαγόρευσε κι άλλα πράγματα, όπως η μετακίνηση του Everest Base Camp ή η απαγόρευση sharing φωτογραφικού και βίντεο υλικού ανάμεσα στους δυτικούς ορειβάτες της χώρας. Κανένα από τα δύο δεν υλοποιήθηκε τελικά και όπως όλα δείχνουν τις πρώτες ημέρες εφαρμογής της απαγόρευσης της «κατά μόνας» πεζοπορίας, μάλλον παρόμοια τύχη θα έχει. Δεν παύει ωστόσο να έχει σηκώσει ατελείωτη σκόνη διεθνώς, σκόνη που όταν κατακαθίσει θα αποκαλύψει μάλλον ένα νέο τοπίο, που μόνο θετικό πρόσημο δεν θα έχει για το Νεπάλ. Οι απερίσκεπτες και βεβιασμένες αποφάσεις μιας ηγεσίας χωρίς εμπειρία στα οικονομικά του τουρισμού, προϊόν πίεσης επιχειρηματικών συμφερόντων, είναι αντίστοιχου αποτελέσματος με τους φορείς που τις παρήγαγαν.
Πηγές: Explorers Web, The Kathmandu Post, Nepal Tourism Board
